Blog: Kringlopen sluiten op een bedrijventerrein
We schrijven in onze blogs veel over het sluiten van kringlopen, vanuit duurzaam oogpunt, economische kansen, materiaalschaarste, de (potentiële) waarde van afval en het concurrentievoordeel wanneer je circulair ‘slimmer’ met bron- en restmaterialen omgaat. Maar hoe en waar breng je die kringlopen zo efficiënt mogelijk tot stand? De meeste grondstoffen, materialen, componenten en afvalstromen worden gebruikt en geproduceerd in de industrie – de meest logische plek om te gaan ‘kijken’ is dan ook een industrie- of bedrijventerrein.
Echter, traditionele productieketens zijn vaak een samenspel van vele producenten, toeleveranciers en tussenhandelaren wereldwijd. Van de plek waar grondstoffen worden gedolven, naar locaties van respectievelijk verwerking tot hoogwaardige materialen, onderdelen, assemblage, verpakking en verkoop, worden – per onderdeel van een eindproduct! – vele landsgrenzen overschreden. Bovendien wordt het – gescheiden – afval, dat door onze bedrijven en consumenten wordt geproduceerd, vervolgens vaak weer naar de andere kant van de wereld getransporteerd om bijvoorbeeld in China (goedkoper) te worden verwerkt tot nieuwe grondstoffen.
Als we met een dergelijke, lineaire bril naar productieprocessen kijken, heeft het op het eerste gezicht weinig zin om op zoek te gaan naar nieuwe kringlopen op een bedrijventerrein. Economisch handelen door slimme bedrijven heeft immers al uitgewezen dat bovenstaande transport over grote afstanden uiteindelijk efficiënter is? Op het tweede gezicht is hier veel meer over te zeggen.
Een circulaire bril geeft echter een bredere blik: wanneer we iets meer afstand nemen van het individuele productieproces van één keten of productieproces, ontdekken we nieuwe mogelijkheden in samenwerking met bedrijven in de buurt, secundaire materiaalstromen, energie, water of andere processen in wellicht heel andere sectoren.
Industriële symbiose
Lerend van de processen in de natuur, is een aantal wetenschappelijke onderzoeksrichtingen ontstaan rond industriële ecologie en industriële symbiose. De mooiste processen in de natuur werken vaak precies omgekeerd aan onze industriële ontwikkeling: Waar onze industrie de wereld afzoekt naar de beste onderdelen voor een (tevoren bedacht) eindproduct, ontstaat in de natuur een ‘metabolisme’ of eco-systeem uit de bouwstenen die toevallig op een bepaalde plek bij elkaar komen. Zonder afval.
Wat kunnen we met deze circulaire blik op een bedrijventerrein? En kunnen we dat ‘toeval’, waar de natuur ruimschoots de tijd voor neemt, in onze economie een handje helpen?
Inspirerende visies en voorbeelden
Die bredere blik op bedrijvigheid op een bedrijventerrein – of breder – in de stad, leidt tot interessante inzichten. Integrale visies op stedelijk metabolisme, zoals tijdens het IABR2014 in Rotterdam, waarmee een integrale, ruimtelijke analyse van energie- en stofstromen kan leiden tot minder transportbewegingen, schonere lucht, efficiënter (her)gebruik van grondstoffen en inspirerende verbindingen van wonen, werken, nieuwe industrie en nieuwe banen.
Concreter is de recente ontwikkeling van Park2020 in Hoofddorp. Met een expliciete, consequente ambitie om een duurzaam, circulair bedrijventerrein te ontwikkelen, heeft men – midden in de economische crisis – juist de bedrijven gevonden die zich niet lieten leiden door korte termijn (lage) kosten, maar lange termijn duurzaamheid. Hiermee is die circulaire aanpak niet alleen een duurzaam voorbeeld, maar ook een USP geworden voor zowel het terrein als voor de aanwezige bedrijven: van de asfaltproductie tot energievoorziening en van de Cradle to Cradle-watercirculatie en BREEAM-nieuwbouw tot biodiversiteit en een groene, gezonde omgeving voor werknemers en bezoekers.
Een van de meest beschreven voorbeelden van industriële symbiose, is het Deense Kalundborg, waar sinds de jaren ’70 bedrijven zich dicht bij elkaar hebben gevestigd (niet gepland, maar door de jaren gegroeid) om optimaal gebruik te kunnen maken van elkaars stromen. Naast de optimale uitwisseling en zuivering van (afval) water, warmte en koude, hebben bedrijven elkaar opgezocht om van de afgevangen uitstoot van de één nieuw gips voor een ander te maken; van bodemassen nieuw cement; kunstmest voor de boer van organisch afval van een voedingsmiddelenfabriek. De businesscases sluiten omdat de bedrijven in meerdere opzichten ‘dicht bij elkaar’ staan.
Zoals men het zelf samenvat:
“In a succesful symbiosis…”
- … the members fit together, but can be different.
- … the members focus on large, continuous waste streams.
- … every project is economically feasible.
- … the geographical distance between the members is small.
- … the ideological distance between the members is small.
Een van de jongste voorbeelden dichterbij is Bluecity010, waar het oude zwembad Tropicana wordt omgebouwd en jonge startups elkaar vinden die optimaal gebruik maken van (elkaars) reststromen. Zo kweekt RotterZwam paddestoelen op koffieafval en groeien er algen op restwarmte en rest-CO2 van deze paddestoelen. Alpha Emzymes ziet kansen om van koffiedik bio-plastics te maken en er komt een verticale kruiden- en groentetuin die wordt voorzien van de wormencompost en het GFT afval uit deze processen, de rest van het pand en uit de buurt.
Samenwerking is de sleutel
Zonder de eerder genoemde ‘bredere blik’ mis je de kansen die zich misschien wel heel dichtbij bevinden: Bij buren die zich juist met heel andere business bezig houden, in een andere sector, met andere klanten en concurrenten, maar toevallig wel materiaalbehoefte, warmtebehoefte of afvalstroom heeft die voor jou een lust, maar voor hen een last is.
Op verschillende bedrijventerreinen zijn samenwerking en onderlinge contacten zeer divers. Soms worden via parkmanagement véél faciliteiten gezamenlijk georganiseerd, soms alleen de beveiliging en in andere gevallen is er een meer-of-minder actieve businessclub of gemeentelijke coördinator die de contacten onderhoudt, danwel faciliteert.
In alle gevallen loont het zeker de moeite om eens te onderzoeken wat de mogelijkheden tot circulaire samenwerking zijn! Van gezamenlijk (duurzame) energie inkopen of produceren, tot de uitwisseling van warmte, reststromen of andere materiaalbehoefte. Oog voor concurrentiegevoelige informatie is natuurlijk altijd belangrijk, maar zoals de succesvolle voorbeelden laten zien – de vruchtbare samenwerkingen komen precies dáár tot stand, waar die concurrentie helemaal geen issue is: tussen bedrijven die in totaal verschillende business actief zijn.
Nieuwe en bestaande terreinen in de Drechtsteden
Voor nieuwe terreinen, zoals Dordtse Kil 4, biedt dat inspirerende mogelijkheden! De huidige, duurzame, ambities op dit nieuwe terrein kunnen een enorme boost krijgen als naast de bestaande certificeringen rond duurzame energie en duurzaam bouwen, ook integraal rekening wordt gehouden met de stofstromen: van de materialen voor de (aan te leggen) infrastructuur en gebouwen, mogelijke infrastructurele voorzieningen tot hergebruik van water- en andere reststromen tot de materiaal- en transportstromen van de bedrijven die zich nog moeten gaan vestigen.
Dat betekent zeker niet dat we bestaande bedrijventerreinen of andere clusters moeten vergeten! Voor een deel hebben bedrijven elkaar natuurlijk al wel gevonden: maritieme industrie, reparatie, remanufacturing en recyclingbedrijven vinden we niet voor niets in meer dan gemiddelde mate in de Drechtsteden. Ook in andere sectoren, zoals de zorg, vinden verschillende instellingen synergievoordelen door elkaar op te zoeken, bijvoorbeeld op het Gezondheidspark rond het Albert Schweitzer Ziekenhuis en de samenwerking die men bovendien heeft met het Maasstad Ziekenhuis Rotterdam.
De bestaande samenwerkingen zijn echter altijd ontstaan vanuit de (smalle) blik op primaire processen binnen bestaande ketens. De voorbeelden die genoemd zijn in de verdieping laten zien, dat er nog enorme kansen liggen om tot verrassende nieuwe ketens en samenwerkingen te komen, wanneer we met een circulaire blik naar andere bedrijven, hun activiteiten en bijbehorende stofstromen kijken!
Een circulaire scan, kansenkaart of andere inventarisatie met een brede(re) blik op symbiose biedt handvatten om hier concreet mee aan de slag te gaan, maar ook de inspiratie uit bestaande successen (of mislukkingen) geeft richting in het herkennen van onvermoede meerwaarde ‘om de hoek’ en een gezamenlijk duurzamere en efficiëntere omgang met energie en materialen.
Actuele ontwikkelingen bij Cirkellab
Vanuit Cirkellab zijn we actief betrokken bij diverse ontwikkelingen rond nieuwe en bestaande terreinen. Niet alleen vanuit het lopende onderzoek naar Circulaire Kansen voor Dordrecht, maar ook met gevraagd en ongevraagd advies en initiatieven rond de ontwikkelingen van Dordtse Kil 4, integrale aanpak WDO en nieuwe initiatieven op de Staart i.s.m. EGM Architecten worden mede geïnspireerd door deze inzichten.
Sinds begin november is Cirkellab bovendien gestart met een eigen onderzoek naar (internationale) best practices in materiaalstromen op bedrijventerreinen, onder andere als afstudeerproject van een afstudeerder International Business and Managementstudies aan de Hogeschool Rotterdam.
Dit onderwerp wordt dus zeker vervolgd. Alle vragen, ideeën en input wordt dan ook bijzonder op prijs gesteld!
Nog vragen over dit onderwerp? Wij staan altijd open voor een kennismaking. Ook is iedereen welkom bij ons maandelijks Open Lab, de eerstvolgende op vrijdagmiddag 27 november, tevens de laatste van dit jaar.
Klik hier voor alle blogs van Cirkellab. Zelf circulaire suggesties, vraagstukken of innovaties die als ‘voedingsbodem’ kunnen dienen voor een toekomstige blog, neem dan contact op via info@cirkellab.nl voor de mogelijkheden. Wil je onze blogs en nieuwsbrieven voortaan via de mail ontvangen, schrijf je dan hiervoor in via www.cirkellab.nl.