Blog: Circulair (re)design; producten die blijvend zijn!

Producten beginnen met een idee, een concept, een ontwerp. En daar is nu juist veel te winnen in een circulaire economie. Het ontwerp is dikwijls een van de eerste stappen, als het al niet dé belangrijkste stap is in een circulaire economie. Ontwerpers hebben een enorme invloed op de keuze van materialen en het maakproces. Zo’n 80% van de ecologische en economische kosten zijn bepaald voordat het object daadwerkelijk is gecreëerd. Niet verrassend dan ook dat ontwerpers een zeer belangrijke rol hebben in de transitie naar een circulaire economie. Nieuwe ontwerpstrategieën op dit vlak zijn volop in ontwikkeling. Daarom in deze blog alvast wat eerste tips voor vooruitstrevende ontwerpers om producten met een circulaire bril te gaan ontwerpen.

Het begint er mee dat producten, de onderdelen daarvan, of uiteindelijk de gebruikte materialen in een circulaire economie telkens weer hergebruikt (kunnen) worden. Dit gaat verder dan up- en recycle design, bijvoorbeeld ‘van een oude leren bank een tas maken’. Niet verkeerd (want je gebruikt geen of minder nieuwe grondstoffen), maar beter is het om de bank in beginsel al circulair te ontwerpen.

Circulair ontwerpen kan toegepast worden op daadwerkelijk ieder product; van verpakkingsmateriaal tot aan een schoen, auto, brug of woonwijk. Voordat er direct aan de slag wordt gegaan met de daadwerkelijke ontwerpfase, eerst een aantal nuttige inzichten:

• In een circulaire economie is systeemdenken erg belangrijk. Kenmerkend voor systeemdenken is het zien van relaties en afhankelijkheden in de tijd. De wereld bestaat uit steeds verregaande complexe relaties door de globalisering en het internet waarin systeemdenken helpt om causale verbanden te leggen. Het besef dat alles en iedereen met elkaar verbonden is, elkaar beïnvloedt, nu en later. Een holistische benadering biedt nieuwe, verrassende perspectieven bij ingewikkelde problematiek en verbindt diverse partijen om gezamenlijk tot gedragen oplossingen te komen.
• Zie het product dat je ontwerpt van (toegevoegde) waarde waarbij deze waarde (zo lang mogelijk) behouden blijft.
• Neem in het ontwerp alle stadia van de levenscyclus en het tempo van een cyclus van een product mee (dat tempo ligt in een circulaire economie bij voorkeur zo laag mogelijk). Stel je zelf vragen als: Wat gebeurt er met het product na de eerste levensduur; wat gebeurt er als er een onderdeel kapot is; waar ligt de meeste milieu impact van het product; wat als het product niet meer aansluit bij de laatste trends; wat gebeurt er als een bepaalde grondstof niet meer voorradig is; wat gebeurt er als het product terechtkomt bij een nieuwe gebruiker? Voor het ene product zal dit makkelijker te beantwoorden zijn dan het andere product. Een LevensCyclus Analyse (LCA) kan helpen om hier meer inzicht in te krijgen. Die kun je uit (laten) voeren voor je eigen product (of dienst), maar bestaande LCA’s van andere bedrijven zijn ook bruikbaar.
• Circulair design is niet nieuw. Er kan veel geleerd worden vanuit verschillende disciplines, met name vanuit de natuur waar het principe geldt ‘afval is voedsel’. Hieronder volgt een korte opsomming van voorlopers met linkjes waarin je meer over de verschillende onderwerpen kunt lezen:
  – Regenerative design
  – Performance economy
  – Cradle to Cradle
  – Blue Economy
  – Permaculture
  – Biomimicry
  – Ecomimicry
  – Industrial Ecology
• Ontwerp niet alleen op een zolderkamer. Er is een boel te leren van andere branches, mensen met andere achtergronden, klanten, kinderen, etc. In diversiteit ligt de kracht om andere inzichten, ervaringen en relaties te verkennen aangaande het product. Ga voor open innovatie, open source, co-creatie en nieuwe samenwerkingsverbanden om met een brede blik te ontwerpen. Dit is en wordt belangrijker in de huidige en zeker de toekomstige (circulaire) economie, omdat ontwikkelingen steeds sneller gaan en inzicht in de gehele keten en levenscyclus van belang is.
• Ga uit van andere, circulaire businessmodellen. Hiermee kan al rekening gehouden worden in de ontwerpfase. Zo zal het niet meer leidend zijn om zoveel mogelijk producten te verkopen, maar gaan we in een circulaire economie uit van een verregaande diensteneconomie. Zie als voorbeeld Philips Healthcare refurbished systems, waaruit duidelijk wordt hoe bedrijven gebruik maken van verschillende en vernieuwende verdienmodellen.
• De consument van vandaag de dag is veeleisend. Transparantie over het product is essentieel. Welke materialen zitten er in het product, waar komen die vandaan, onder welke arbeidsomstandigheden is het product gemaakt, worden er aanvullende diensten aangeboden zoals retourlogistiek of onderhoud? Dergelijke informatie wordt meer en meer geïntegreerd/gecommuniceerd in het product en/of de verpakking. Niet alleen belangrijk voor de gebruiker, maar ook voor die partij die het product een opeenvolgend leven geeft. Een grondstoffenpaspoort(-chip of label) kan nuttig zijn dat aangeeft wat erin zit, in welke hoeveelheden en samenstelling.

Een aantal circulaire ontwerpstrategieën met inspirerende voorbeelden:
Integreer lange levensduur: Enerzijds gaat dit over het ontwerpen van producten die lang meegaan, degelijk zijn en tegen een stootje kunnen. Kwaliteit staat voorop bij de keuze van materialen en hoe het product in elkaar wordt gezet. Bekijk eens je huidige product en identificeer het meest kwetsbare onderdeel. Of monitor het product bij daadwerkelijk gebruik om inzicht te krijgen wat wel en wat niet werkt. Is het bijvoorbeeld handig dat een zool of veters van een schoen minder lang meegaan dan de schoen zelf? Anderzijds gaat dit over het ontwerpen van producten die gebruikers langer leuk, nuttig en vertrouwelijk vinden om bij zich te houden. Kan een apparaat voldoen aan de laatste technologie zonder het gehele product te hoeven vervangen? Kan de klant het product personaliseren, zodat het voor de consument een grotere waarde heeft?
Voorbeeld: Niet vernieuwend, maar wel passend in deze categorie, de Amsterdamse (of Dordtse) grachtenpanden. Die gaan al honderden jaren mee met verschillende functionaliteiten, zoals pakhuizen, kantoorpanden en woningen. Uiteraard kan bij verbouwingen het hergebruik van materialen beter, maar solide zijn deze gebouwen met stip. Een leuk voorbeeld op de huidige markt qua personaliseren: kinderen verzinnen en tekenen hun eigen knuffel. Die tekening stuur je op naar het desbetreffende bedrijf (ook in Nederland zijn daar meerdere bedrijven van te vinden, mocht je dit in gang willen zetten voor je eigen kind) en daar wordt er een daadwerkelijke knuffel van gemaakt om vervolgens zelf mee te spelen.

Gebruik minder en andere materialen: Als ontwerper kun je allereerst de vraag stellen, heb je überhaupt al deze materialen nodig, of kunnen we streven naar bijvoorbeeld 25% minder materialen dan in het gangbare model gebruikt zijn, vooral met oog op innovaties zoals met 3D printen. Daarnaast kun je keuzes maken om pas te produceren als de vraag er al is, en niet aanbod gestuurd. Vergeet niet de verpakking mee te nemen. Kun je bijvoorbeeld een verpakking verzinnen die meerdere toepassingen heeft? Vervolgens komt de stap welke materialen er nodig zijn. Zijn er mogelijkheden met biobased, hergebruikte of zelfherstellende materialen?
Voorbeeld: TU Delft doet onderzoek naar het zelfherstellende vermogen van betonstructuren met behulp van bacteriën. Lees meer. In de automotive zijn er prachtige ontwikkelingen om lichtgewichte materialen te realiseren met thermoplastische composieten. Maar ook eetbare en oplosbare verpakkingen zijn er te vinden op de markt zoals gemaakt van bijenwas en gekarameliseerde suiker.

Neem standaardisatie en koppelbaarheid mee in het ontwerp: Ontwikkel producten met onderdelen die mede toepasbaar zijn in andere producten(opstellingen).
Voorbeeld: Speelgoedfabrikant LEGO is hierin hét schoolvoorbeeld waar heel veel andere ontwerpen, met name vanuit de architectuur, op gebaseerd zijn. Denk tevens aan universele mobiele telefoonopladers en de Vitsoe wall shelving, een universeel wandsysteem.

Maak het de- en remontabel: Ontwerp met oog op snelle, makkelijke en kosteneffectieve demontage en remontage zodat onderdelen opnieuw hergebruikt kunnen worden. Vermijd lijmen, schroeven waar specialistische schroevendraaiers voor nodig zijn en ingewikkelde samengestelde materialen.
Voorbeeld: Interface biedt tapijttegels aan zonder het gebruik van lijmen. TacTiles® zijn kleine doorzichtige en klevende kunststof vierkantjes die onder de hoeken van tapijttegels worden geplaatst om ze stevig aan elkaar vast te maken, maar ze niet permanent vastleggen. Daarnaast zijn de printers en kopieerapparaten van Ricoh een voorbeeld hiervan.

Denk aan de toekomst: Zoals al benoemd, ontwikkelingen van vandaag de dag gaan razendsnel. Bouw daarom al in je product een mogelijkheid in om het te kunnen aanpassen en/of uitbreiden.
Voorbeeld: Onder de vlag van Google wordt er een modulaire telefoon ontwikkeld genaamd Project Ara. Als de camera het niet meer doet, vervang je één onderdeel. Niet genoeg ruimte meer, dan voeg je gemakkelijk een extra geheugenmodule toe. Overigens met een Nederlands tintje. Een Nederlander stond aan de basis van Phonebloks, de ‘legotelefoon’. En The Woody®, van Nederlandse makelaardij, een bouwsysteem dat stapelbaar en circulair is. Een vernieuwend woonconcept dat een voorbeeld is voor bijna al de genoemde ontwerpstrategieën.

Vergeet onderhoud en reparatie niet in je ontwerp: producten op die manier ontwerpen dat het product in optimale staat gehouden kan worden.
Voorbeeld: De lampen in het Pay-per-lux model van Philips, de wasmachines van Bundles en vliegtuigmotoren van Rolls Royce stimuleren hen om de producten zo innovatief mogelijk te ontwikkelen waarbij elementen zoals reparatie en onderhoud meegenomen worden in het ontwerp.

Voor diegenen die zich willen verdiepen in dit onderwerp en dol zijn op lezen, deze boeken zijn aan te raden: Nature Inspired Design en Products that Last. Met de feestdagen op het oog, een prachtig cadeau om te geven of te krijgen (en vervolgens uit te lenen in onze Cirkellab bibliotheek, zodat ook anderen er plezier van kunnen hebben!). Daarnaast zien we ieder jaar de aandacht voor circulair en duurzaam design toenemen op de Dutch Design Week in Eindhoven waar we onlangs weer enorm zijn geïnspireerd – met name om zelf aan de slag te gaan, graag in samenwerking met anderen! Een échte aanrader, dus zet ‘m alvast in de agenda voor 2016.

Cirkellab helpt bedrijven om de eerste stappen te zetten naar een circulair design met een uitdagende, hands-on workshop. Benieuwd? Via info@cirkellab.nl ontvang je alle informatie. En heb je zelf inspirerende, circulaire voorbeelden op het gebied van design (uit de regio), dan horen wij dit graag!

Nog vragen over dit onderwerp? Wij staan altijd open voor een kennismaking. Ook is iedereen welkom bij ons maandelijks Open Lab, de eerstvolgende op vrijdagmiddag 27 november, tevens de laatste van dit jaar.

Klik hier voor alle blogs van Cirkellab. Zelf circulaire suggesties, vraagstukken of innovaties die als ‘voedingsbodem’ kunnen dienen voor een toekomstige blog, neem dan contact op via info@cirkellab.nl voor de mogelijkheden. Wil je onze blogs en nieuwsbrieven voortaan via de mail ontvangen, schrijf je dan hiervoor in via www.cirkellab.nl.