Blog: Warmtenet Dordrecht, hoe past dat in de circulaire economie?
Vanaf 2011 wordt in Dordrecht op initiatief van de gemeente, woningcorporaties en HVC gebouwd aan het warmtenet. Daarmee sluit Dordrecht aan in een lange lijst met steden waar een warmtenet is of wordt gerealiseerd. Wat betekent dit voor burgers en welke kansen biedt het voor bedrijven? Past een warmtenet wel in de circulaire economie? En zo ja, kunnen we het meer circulair maken?
De businesscase van een warmtenet
Op het eerste gezicht is een warmtenet een voor de hand liggende duurzame wijze om woningen, bedrijven en andere instellingen van warmte te voorzien. Immers de warmte ontstaat vaak ‘gratis’ in de processen van bedrijven. Benutting van deze restwarmte leidt daarmee direct tot besparing van fossiele brandstoffen en beperking van CO2 uitstoot. Maar de praktijk is weerbarstiger. Op financiële aspecten is een businesscase niet eenvoudig sluitend te maken. De kosten voor aanleg van de aparte infrastructuur zijn hoog. Zeker indien aansluiting op het warmtenet naast een aansluiting op het gasnet zou moeten plaatsvinden leidt dat tot dubbele investeringen. Wanneer het gaat om nieuwbouw kan de aansluiting op het gasnet komen te vervallen.
Daarnaast is het warmteverlies over het net een factor die het minder rendabel maakt. Naast de afstand waarover transport plaatsvindt is met name het verlies in de uiteinden van het net relatief groot. Tot slot sluit het aanbod aan warmte in een jaarcyclus lang niet altijd aan bij de vraag naar warmte. Het aanbod is relatief gelijkmatig verdeeld over het jaar, de vraag is er, in ieder geval vanuit woningen, vooral in de winterperiode. Ook daarom is het belangrijk voor de businesscase dat bedrijven en instellingen afnemer worden van warmte.
Gevolg is dus dat er nogal wat voorwaarden zijn om een warmtenet rendabel te maken. De afstanden van warmteproductie tot het gebied waar afnemers zich bevinden is bij voorkeur niet te groot. Op financiële gronden heeft aansluiting van nieuwbouw de voorkeur boven aansluiting van bestaande bouw, omdat dan de aanleg van een gasnet achterwege kan blijven. Tegelijkertijd is de warmtevraag vanuit bestaande bouw vaak juist weer hoger. In Dordrecht is het warmtenet dan ook uniek. Naast veel nieuwbouw worden ook vele bestaande gebouwen, waaronder woningen van woningcorporaties en instellingen en bedrijven, van warmte voorzien. Voor nieuwbouw geldt in Dordrecht een aansluitplicht.
De term restwarmte is overigens niet geheel op z’n plaats. Omdat warmtelevering vooral plaatsvindt vanuit (afval)energiecentrales en deze centrales vrijwel allemaal elektriciteit opwekken met warmte, gaat de warmtelevering daarmee voor een deel ten koste van de opwekking van elektriciteit. In Dordrecht leidt dit er toe dat in de eindsituatie als gevolg van de warmtelevering vanuit HVC de elektriciteitsopwekking met circa 10% afneemt. De ene energiedrager verdringt daarmee dus gedeeltelijk de andere, maar de combinatie van elektriciteits- en warmte-opwekking leidt wel tot een verdere optimalisatie in CO2 uitstoot.
Samenvattend is niet helder of het warmtenet Dordrecht een harde financiële businesscase heeft. Gezien het feit dat het warmtenet wordt gefinancierd door HVC met steun van de Europese Unie is het de vraag of het warmtenet ook realiseerbaar is zonder die steun. Kijken we naar meer dan het financiële aspect in de businesscase dan is het wat ons betreft een ander verhaal. Het is duidelijk dat een warmtenet, nu, maar zeker in de toekomst, vanuit duurzaamheid bekeken een positieve businesscase heeft. De CO2 uitstoot neemt met de huidig geplande inrichting van het warmtenet met 75% af. Daarbij wordt er op jaarbasis circa 15 miljoen kuub gas minder verbruikt in de eindsituatie waarbij 10.000 woningen (of het equivalent daarvan) zijn aangesloten.
Warmtenetten in de transitie naar een circulaire economie
In de fase waarin we ons op dit moment bevinden kan gesteld worden dat het benutten van restwarmte vanuit duurzaamheidsoogpunt een positieve bijdrage levert. Maar hoe zien we dit op de langere termijn? Bij meer duurzame opwekking van elektriciteit ontstaat over het algemeen geen restwarmte. En de circulaire economie streeft naar minder, of beter, géén afval. Afvalenergiecentrales worden op termijn dus overbodig. Aan de aanbodzijde geldt dat restwarmte als bijproduct van energieopwekking of afvalverbranding steeds minder beschikbaar zal komen.
Daarom is het van belang dat we andere bronnen van restwarmte vanuit de industrie aanboren. Op sommige plaatsen gebeurt dat al, in Dordrecht lijken de kansen daartoe vrij beperkt. Binnen de Drechtsteden zijn er wel wat mogelijkheden, maar dat zou dan wel betekenen dat het warmtenet verder uitgebreid moet worden. Laat dit bedrijven die kansen zien om een bijdrage te leveren overigens niet tegenhouden hun vinger op te steken!
Tegelijkertijd geldt dat de vraag naar warmte afneemt en nog verder af zal nemen. Dit is het gevolg van het feit dat er steeds duurzamer wordt gebouwd en woningen steeds energiezuiniger worden. De verwachting (in Dordrecht) is dat deze trends elkaar voorlopig in evenwicht houden. Ook is er een mogelijkheid om in de toekomst andere vormen van warmteopwekking in te koppelen op het warmtenet. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het benutten van aardwarmte (geothermie) of aan solarthermie. Ook biomassa als warmtebron wordt als optie gezien, de vraag is echter hoe circulair deze laatste warmtebron is.
Met de aankoppeling van deze duurzame warmtebronnen heeft een warmtenet ook op de langere termijn zijn waarde. Maar of het daarmee 100% circulair wordt en kan worden is nog maar de vraag. Daarvoor dient warmte volledig opgewekt te worden uit 100% duurzame bronnen en ook geen bijproduct te zijn van niet circulaire processen als afvalverbranding. Maar hoe zit het dan met warmte die is opgewekt als bijproduct van industriële productieprocessen, is die warmte dan echt circulair? Dit antwoord is niet gemakkelijk en eenduidig.
Los van een hele verhandeling dat in processen waarbij warmte als bijproduct vrijkomt per definitie energie verloren gaat, zou je het volgende kunnen stellen. Wanneer warmte het niet te vermijden bijproduct is van circulaire kringlopen (bijvoorbeeld een recycling proces, een van de laatste stappen in een circulaire economie) zou het ‘circulair’ genoemd kunnen worden. Of vanuit dit soort processen voldoende warmte kan worden opgewekt is een vraag die wij op dit moment nog niet kunnen beantwoorden. Echter aankoppeling van 100% duurzame warmtebronnen is een realistische mogelijkheid en maakt dat gesteld kan worden dat een warmtenet daarmee zou passen in de circulaire economie.
De vraag die dan nog resteert is of de schaalgrootte van een warmtenet ook in de toekomst optimaal is. Nu zijn warmtebronnen relatief uniek en ligt de locatie waar de warmte wordt opgewekt vast, bepaald vanuit keuzes uit het verleden. Alles hangt daar aan vast. In de toekomst geldt dat er relatief veel meer flexibiliteit ontstaat waar warmte wordt opgewekt. Immers geothermie of solarthermie zijn niet direct locatiegebonden en kunnen in enige mate ook decentraal gesitueerd worden, waardoor transportafstanden gereduceerd kunnen worden. Solarthermie kan (en wordt natuurlijk ook al) zelfs op het niveau van een individuele woning toegepast worden.
Tegelijkertijd moet de levering van warmte natuurlijk gegarandeerd zijn en zal er altijd een vorm van centrale back-up noodzakelijk blijven. Door aankoppeling van meerdere duurzame warmtebronnen in één warmtenetwerk ontstaat een situatie waarbij de ene bron een back-up vormt voor (geplande of ongeplande) uitval van een andere bron. Om die bronnen voldoende onafhankelijk van elkaar te laten zijn betekent het echter wel dat er sprake moet zijn van enige geografische spreiding en daarmee de leveringszekerheid te borgen.
Omdat de huidige schaalgrootte van warmtenetten ook nu al, vanwege de businesscase, relatief beperkt is, lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat investeringen in warmtenetten nu de mogelijkheden in de toekomstige warmtevoorziening niet beperken. Daarbij is het dan wel van belang dat het ontwerp van het warmtenet het mogelijk maakt om ook andere, duurzame, bronnen op min of meer willekeurige locaties aan te koppelen. In Dordrecht is hier in het ontwerp rekening mee gehouden door een ringleiding aan te leggen met een vaste diameter.
Stand van zaken in Dordrecht
Met het warmtenet in Dordrecht wordt nagestreefd in grote delen van Dordrecht te kunnen leveren. Het leidingnet is inmiddels vergevorderd ten opzichte van deze doelstelling en wordt de komende tijd nog verder uitgebreid. Warmte wordt op dit moment nog niet geleverd vanuit de afvalcentrale van HVC, maar vindt plaats vanuit diverse tijdelijke warmtecentrales, zogenaamde TWC’s. Een TWC is een zeecontainer met daarin een aantal op gas gestookte CV-ketels die een specifiek deel van het warmtenet van warmte voorzien. Het hoofdleidingnet is volgens planning in 2016 verregaand gereed en aansluiting op de HVC-centrale is dan een feit.
Oproep!
De businesscase van het warmtenet wordt, zeker vanaf het moment dat aansluiting op de HVC-centrale een feit is, sterker met meer en diversiteit in afnemers. We roepen bedrijven en instellingen in Dordrecht met warmtebehoefte (of overschot) daarom graag op om na te gaan of aansluiting op het warmtenet voor hen interessant is. Het is voor hen in ieder geval een laagdrempelige maatregel om bij te dragen aan duurzaamheid. Bij die vraag is het wel van belang te kijken naar de leeftijd van eigen warmteopwekking, eventueel benodigde aanpassingen aan de binnenleidingen en het lopende contract met de gasleverancier. Uiteraard kan bij twijfel altijd contact opgenomen worden met HVC, maar ook Cirkellab helpt u hier graag bij verder!
Heeft u nog vragen over dit onderwerp of wilt u hier verder over doorpraten? U kunt contact opnemen via info@cirkellab.nl. Wij staan altijd open voor een kennismaking, brainstorm, workshop of scan om business-modellen en marktkansen omtrent circulaire economie inzichtelijk te maken. Ook bent u welkom bij ons maandelijks Open Lab, de eerstvolgende op vrijdagmiddag 30 oktober, om tevens kennis uit te wisselen met andere ‘spelers’ in de Drechtsteden.
Klik hier voor alle blogs van Cirkellab. Heeft u zelf circulaire suggesties, vraagstukken of innovaties die als ‘voedingsbodem’ kunnen dienen voor een toekomstige blog, neem dan contact op via info@cirkellab.nl voor de mogelijkheden. Wilt u onze blogs en nieuwsbrieven voortaan in uw mailbox ontvangen, schrijf u dan hiervoor in via www.cirkellab.nl.