Blog: De R-en in de (Drechtse) circulaire economie

Voor wie zich al (een beetje) heeft ingelezen in de circulaire economie, weet dat de letter ‘R’ een prominente rol speelt om zo hoogwaardig hergebruik uiteen te zetten. Voor diegenen die dit nog niet gedaan hebben, in deze blog een overzicht en uitleg van de verschillende R-en. Een makkelijke ‘tool’ voor bedrijven om zelf aan de slag te gaan met circulaire economie. Tevens laten we aan de hand van deze R-en zien, dat circulaire economie op onderdelen niet nieuw is. Ook in de Drechtsteden zijn al mooie voorbeelden te vinden. Voorbeelden waaruit andere bedrijven lessen kunnen leren voor eigen bedrijfsvoering (over de gehele keten) en waarbij nog meer ingezet kan worden op samenwerking, kennisdeling, co-creatie en open innovatie. Kan een reststroom van het ene bedrijf weer grondstof zijn voor het andere om als economische regio beetje bij beetje meer en meer zelf te voorzien in grondstoffen?

Vanuit een soortgelijke gedachte als de Ladder van Lansink (van preventie, hergebruik, recycling, energie, verbranden, naar de allerlaatste stap storten) is het eerste doel in een circulaire economie een zo hoogwaardig mogelijk hergebruik; in eerste instantie van het gehele product, dan van de onderdelen, en vervolgens van de grondstoffen/materialen. Hier wordt ook nadrukkelijk naar fabrikanten en ontwerpers gekeken om op een andere manier te produceren en ontwerpen.

Bij de R-en ligt de focus op de technische kant van het circulaire model, denk aan producten zoals een mobiele telefoon, een gebouw, maar ook een schip. De biologische kant waarbij producten na gebruik weer terug kunnen vloeien in de natuur, is in deze blog grotendeels buiten beschouwing gelaten.

In de beschikbare literatuur worden niet altijd dezelfde R-en aangehouden in eenzelfde volgorde, daarom de meest voorkomende op een rij:

1. Refuse
2. Reduce
3. Reuse
4. Repair
5. Refurbish
6. Remanufacture
7. Repurpose
8. Recycle
9. Recover

In bovenstaande zit een volgordelijkheid. Voor Refuse, worden ook nog wel eens Rethink en Redesign geplaatst. Wat zijn de ‘kortste cirkels’ die u als organisatie kunt sluiten? Waar kunt u als bedrijf de meeste impact realiseren? Veel bedrijven die met dit model aan de slag gaan, kiezen overigens voor een 3R-variant: niet elke ‘R’ past in elk bedrijfsproces en 3 R-en communiceert makkelijker dan 9 of zelfs meer. Uiteraard is dit model tevens toepasbaar voor een wijk, een bedrijventerrein of een regio. Per schaalniveau zijn er verschillende mogelijkheden. Wat wellicht opvalt in bovenstaand rijtje, is dat recycling pas een van de laatste stappen is. Dit omdat er dikwijls nog veel energie mee gemoeid is en gepaard gaat met kwaliteitsverlies. Er zijn allerlei mogelijkheden en kansen voor de economie – ook voor de werkgelegenheid – voordat we overgaan op recycling.

Rethink
Dit heeft alles te maken met bewustzijn. Als er sprake is van een gebrek aan bewustzijn, kennis of gevoel van urgentie, dan zullen consumenten, overheden, bedrijven en (onderwijs)instellingen minder geneigd zijn er naar te handelen. Sociale innovatie is dan ook net zo belangrijk, of wellicht nog vele malen belangrijker, dan technische innovatie om een omslag naar een circulaire economie te realiseren. Sociale innovatie gaat over een andere manier van organiseren. In een circulaire economie is bijvoorbeeld samenwerking in de gehele keten nog vele malen belangrijker. Neem nieuwe business-modellen in een circulaire economie, zoals leaseconstructies, waardoor een directe en langdurige relatie ontstaat tussen producent en consument. Maar ook delen we dan wasmachines met buren, waardoor er mogelijk een vernieuwd nabuurschap ontstaat. Voor bedrijven is Rethink tevens het begin van circulair denken en doen: kijk met een nieuwe blik naar de héle bedrijfsvoering, het productieproces en het echte doel/behoefte die uw product of dienst levert. Daaruit volgt dan wellicht een andere manier van ontwerpen.
Voorbeeld: Er zijn steeds meer partijen in de Drechtsteden die zich inzetten voor een duurzaam bewustzijn (en handelen). Een daarvan is het burgerinitiatief Platform Duurzaamheid Dordrecht. Zij dient als paraplu voor duurzame initiatieven om duurzaam denken en doen op de kaart te zetten. Maar ook bijvoorbeeld Vorm Bouw uit Papendrecht die met de ontwikkeling van de 6B woning (een circulaire, biobased woning) op een vernieuwende wijze samenwerkt. Onlangs hebben zij een intentieovereenkomst met partners ondertekend, een doorbraak op het gebied van samenwerken (en materiaalgebruik) in de normaal gesproken ‘traditionele’ bouw. De samenwerking tussen de bouwpartners is op basis van transparantie en gelijkwaardigheid. Dit betekent dat men een gedeelde verantwoordelijkheid heeft voor het welslagen van het project.

Redesign
In een circulaire economie worden producten op een andere manier ontworpen. Denk aan ontwerpen met oog op lange levensduur, modulair ontwerpen zodat onderdelen makkelijk vervangen kunnen worden, slimme verpakkingen, gebruik van duurzame materialen. Dit is een erg belangrijk onderdeel van de circulaire economie. Als er bij de ontwerpfase rekening wordt gehouden met reparatiemogelijkheden, hergebruik of recyclebaarheid, is de grootste winst al behaald. In de huidige lineaire economie zijn er dikwijls huishoudelijke producten die voor een consument niet te repareren zijn, omdat er  bijvoorbeeld een afwijkende schroef is gebruikt waardoor een gebruiker met eigen gereedschap niet bij de binnenkant van een product kan. Ooit bedacht wellicht voor veiligheid, maar zeker ook met oog om consumptie met korte omloopsnelheid te stimuleren.
Voorbeeld: EGM Architecten uit Dordrecht heeft bij de nieuwbouw van het Reinier de Graaf Gasthuis (een ziekenhuis in Delft) een gevel ontworpen die – in onderdelen voorgefabriceerd – eenvoudig gemonteerd kan worden en waarvan de materialen kunnen worden hergebruikt. Maar ook zoiets als een prullenbak om zero-waste te stimuleren. Een duurzame, ambitieuze ambtenaar (en ondernemer) uit Alblasserdam werkt aan de IchBin, een modulaire prullenbak (ofwel mooier gezegd een ‘keukenmeubelstuk’) waar straks waarde uit eigen afval gehaald kan worden bijvoorbeeld door eigen champignons te kweken uit koffiedrab of zeep te maken uit gebruikte olie.

Refuse
Een handige geheugensteun om na te gaan, hebben we de aanschaf of ontwikkeling van een product of het gebruik van een bepaald materiaal, onderdeel of verpakking überhaupt wel nodig? Alles om het gebruik van grondstoffen te voorkomen. In de circulaire economie lopen de meningen uiteen of ‘groene groei’ een mogelijkheid is. Kunnen we alsmaar produceren en consumeren – ook al zou het circulaire principe worden doorgevoerd – zonder of zo min mogelijk negatieve sociale of milieu-impact?
Voorbeeld: Plastic Tas Vrij uit Dordrecht. Dit burgerinitiatief zet zich in tegen overmatige plastic consumptie om zoveel mogelijk plastic afval in de natuur te voorkomen. Zij stimuleren onder andere consumenten om nee te zeggen tegen plastic tassen in winkels en een eigen tas mee te nemen.

Reduce
Kan er bij de productie minder grondstoffen gebruikt worden dan in eerste instantie is bedacht? Kan bijvoorbeeld snijafval bij producten voorkomen of zoveel mogelijk verminderd worden? Een concreet voorbeeld is drukwerk. Is een formaat en oplage mogelijk dat geen snijafval oplevert? Uiteraard is er een eerdere stap. Is er sowieso wel drukwerk nodig of kan dit ook op andere manieren, zoals digitale mogelijkheden?
Voorbeeld: Hans Boodt uit Zwijndrecht is leverancier en producent van etalagepoppen en etalagefiguren. Het ‘Second Life-programma’ van dit bedrijf gaat uit van 3R-en: Reduce, Reuse en Recycle. Wanneer een nieuwe etalagefiguur wordt geleverd, kan de klant de oude etalagepop in de doos van de nieuwe etalagefiguur kosteloos terug sturen. Hierna gaat het bedrijf gericht op zoek naar een nieuw thuis voor het oude etalagefiguur. Wanneer er geen nieuw thuis kan worden gevonden, wordt de etalagepop gerecycled. Het oude product wordt dan gebruikt als grondstof voor nieuwe etalagefiguren. Op deze wijze zijn er minder primaire grondstoffen nodig voor de productie ervan. Een ander voorbeeld is Algae Food & Fuel uit Hendrik-Ido-Ambacht. Zij ontwikkelt, bouwt, verkoopt, installeert en beheert bioreactoren voor algenproductie. Hiermee creëert zij kringlopen door gebruik te maken van reeds aanwezige bronnen van nutriënten, CO2, energie en warmte. Deze bronnen, die normaal gesproken reststromen zouden zijn, vormen zo de input van een proces dat een nieuw product oplevert. Maar ook in de food-sector zijn er regionale voorbeelden te vinden, zo heeft Sonneveld uit Papendrecht een concept ontwikkeld dat uitgaat van herverwerking van brood. Het afgekeurde brood wordt verwerkt tot een zuurdeeg en is daarmee grondstof voor de dagelijkse broodproductie.

Reuse
Dit gaat om hergebruik van producten in zijn geheel. Als iemand het zelf niet meer kan gebruiken, is waarschijnlijk een ander hier nog heel blij mee. Ook het delen en herverdelen (Redistribute) van producten vallen hieronder.
Voorbeeld: Voor waarschijnlijk iedereen bekend in de regio, Opnieuw & Co, dé kringloopwinkel in de Drechtsteden. Daarnaast zijn er nog vele initiatieven onder deze vlag, allemaal te vinden in de Drechtsteden, zoals de Let’s Ruilwinkel, Free Little Library, Mellow Yellow, Greenwheels, Bookswop, weggeefkast, etc. Zo heeft Cirkellab zelf een bescheiden collectie met boeken rond circulaire economie, duurzame energie, (duurzaam) ondernemen en andere inspirerende boeken, gratis te leen. Van harte welkom om eens een kijkje te nemen!

Repair
Onderhoud en reparatie. In een circulaire economie zal een verschuiving plaatsvinden van een producten- naar een diensteneconomie. Reparatie is een van de diensten die hier onderdeel van uitmaakt. Niet nieuw, maar zal wel vergroot worden. Daarbij is het tevens handig dat dit plaatsvindt met zo min mogelijk afstand tot de gebruiker om de milieu-impact te verminderen, de regionale economie te stimuleren en het gemak voor de eindgebruiker te vergroten. Dit geldt overigens ook voor andere diensten die in deze blog genoemd worden.
Voorbeeld: Een burgerinitiatief is het Repair Café, te vinden in meerdere Drechtsteden-gemeenten. Repair Cafés zijn laagdrempelige bijeenkomsten die draaien om (samen) repareren. Op de locatie waar het Repair Café wordt gehouden, is gereedschap en materiaal aanwezig om alle mogelijke reparaties uit te voeren. Zoals op kleding, meubels, elektrische apparaten, fietsen en speelgoed. Ook reparatiedeskundigen zijn aanwezig, zoals elektriciens, naaisters, timmerlieden en fietsenmakers. Een aanrader om eens heen te gaan! In de regio zijn er uiteraard allerlei plekken te vinden om bijvoorbeeld auto’s, kleding of mobiele telefoons te laten repareren. Naast mogelijkheden voor consumenten, uiteraard ook volop keuze voor B2B.

Refurbish
Kortweg een product opknappen. Gebruikte artikelen zoals printercartridges of tablets worden steeds vaker hersteld of vernieuwd om vervolgens verkocht te worden tegen een lagere prijs dan het gloednieuwe product.
Voorbeeld: Ricoh uit Sliedrecht is expert op het gebied van IT & document oplossingen. Zij voert al sinds 1994 de ‘Comet Circle concept’ (hiervoor wordt overigens wel doorverwezen naar het hoofdkantoor van Ricoh in Den Bosch), een systeem waarin producten herwonnen en opnieuw geïntroduceerd worden op de markt, wat leidt tot een doeltreffender gebruik van grondstoffen. Onderdeel van dit programma is dat zij klanten refurbished kopieerapparaten en printers biedt tegen gereduceerde prijzen.

Remanufacture
Hierbij worden nieuwe producten gemaakt van (onderdelen van) oude producten. Revisie valt hier tevens onder, in bepaalde branches – ook in de Drechtsteden – een bekende term. Voor de niet-technici wellicht wat minder. Reviseren is het controleren en eventueel herstellen van motoren en machines. Door een motor te reviseren, wordt de motor weer technisch gezien teruggebracht in de goede staat. Hierbij wordt de motor uit elkaar gehaald en gereinigd. Versleten delen worden vervangen door nieuwe. De autobranche is hierin een aansprekend voorbeeld die dit al jaren doet. Een branche die veel kennis bezit op dit vlak waar andere sectoren van kunnen leren en profiteren. Deze ‘R’ is mogelijk kansrijk om nog meer op in te zetten in de Drechtsteden gezien de aanwezige branches en bedrijven, zoals de maritieme sector.
Voorbeeld: Bij Kemper en Van Twist uit Dordrecht en Bakker Repair + Services uit Sliedrecht worden er generatoren, elektromotoren en transformatoren met zorg gereviseerd. Een ander voorbeeld is Danser Group uit Sliedrecht. Zij heeft een van hun bestaande koppelverbanden geschikt gemaakt voor Dual-Fuel aandrijving (LNG/Diesel). Dit levert een CO2-besparing op van bijna 40%.

Repurpose
Een product hergebruiken met een ander doel; in de designer-wereld al een gemeengoed. Retrieve wordt ook nog wel eens genoemd in circulaire economie-termen wat dichtbij Re-purpose en Recycle ligt. Dit is het terugwinnen van componenten voor hergebruik, als er met het product zelf niets meer kan.
Voorbeeld: De Dordtse ontwerper Maarten Mostert maakt lampen, (bijzet)tafels en andere voorwerpen van historische materialen van Hollandse bodem, dikwijls uit de regio. De materialen komen vrij bij restauratie van herenhuizen, pakhuizen, fabrieken en andere bouwwerken en zijn vaak honderden jaren oud. Zo heeft ieder object zijn eigen verhaal en karakter.

Recycle
Verwerking en hergebruik van materialen. In Nederland liggen percentages recycling hoog, vergeleken met andere landen in Europa en elders. Zoals eerder aangegeven, dit is een van de laatste stappen in een circulaire economie. Wel biedt dit een hoopvolle bodem om Nederland neer te zetten als circulaire hotspot.
Voorbeeld: In de Drechtsteden zijn een aantal grote spelers op de markt op dit vlak, zoals Boer Groep (textiel), Peute Recycling (papier), Jansen Recycling Group (metaal), Coolrec (o.a. elektrische en elektronische apparaten zoals koelkasten), allen gevestigd in Dordrecht.

Recover
Uitkomende bij de allerlaatste stap in de circulaire economie. Hierbij gaat het om energieterugwinning uit materialen. Verbranding zonder energieterugwinning en storten zijn dus helemaal ‘uit den boze’ in een circulaire economie.
Voorbeeld: Het warmtenet in Dordrecht. In de afvalenergiecentrale in Dordrecht wordt restafval verbrand dat op dit moment bestempeld wordt als ‘niet meer her te gebruiken’ (uiteraard komt hier nog steeds afval in terecht dat wel hergebruikt zou kunnen worden, waar wij als burgers positief aan kunnen bijdragen door beter te scheiden – tip: vanaf heden kunnen ook drankpakken en blikjes bij het plastic afval in Dordrecht, Zwijndrecht en Alblasserdam). Bij het verbranden van het restafval komt veel warmte vrij. Deze warmte gebruikt HVC om elektriciteit op te wekken en om het warmtenet te voeden om zo huizen, bedrijven en instellingen te verwarmen.

Wilt u als bedrijf zelf aan de slag met een of meerdere R-en en kunt u hierbij ondersteuning gebruiken? U kunt contact opnemen via info@cirkellab.nl. Wij staan altijd open voor een kennismaking, brainstorm, workshop of scan om business-modellen en marktkansen omtrent circulaire economie inzichtelijk te maken. Ook bent u welkom bij ons maandelijks Open Lab, de eerstvolgende op vrijdagmiddag 28 augustus, om tevens kennis uit te wisselen met andere ‘spelers’ in de Drechtsteden.

Klik hier voor alle blogs van Cirkellab. Heeft u zelf circulaire suggesties, vraagstukken of innovaties die als ‘voedingsbodem’ kunnen dienen voor een toekomstige blog, neem dan contact op via info@cirkellab.nl voor de mogelijkheden. Wilt u onze blogs en nieuwsbrieven voortaan in uw mailbox ontvangen, schrijf u dan hiervoor in via www.cirkellab.nl.